به احتمال زیاد شما در خوردرویی که دنده اتوماتیک یا به اصطلاح گیربکس اتوماتیک دارد، سوار شده اید و مشاهده کرده اید که راننده خودرویی که دنده اتوماتیک یا گیربکس اتوماتیک دارد، اقدام به تعویض دنده نمیکند. زیرا در این خودرو ها نیازی به تعویض دنده نیست و تعویض دنده به طور خودکار توسط گیربکس اتوماتیک انجام میگیرد.

آیا میدانید گیربکس اتوماتیک چیست و چگونه به صورت خودکار عمل میکند؟

اگر شما تا به حال پشت فرمان یک ماشین با گیربکس اتوماتیک نشسته باشید، متوجه شده اید که خودروهای دارای گیربکس اتوماتیک یک پدال کمتر دارند، پدال کلاج!
و این تفاوت بزرگ بین خودروهای دارای گیربکس اتوماتیک و گیربکس دستی مییباشد.

خودرویی که دارای گیربکس اتوماتیک میباشد یا به اصطلاح دنده اتوماتیک می باشد، نیازی به تعویض دنده ندارد، کافیست شما دنده را در حالت درایو (Drive) قرار دهید و دیگر نیازی به کلاج و تعویض دنده در حین رانندگی نیست.

گیربکس اتوماتیک همراه مبدل گشتاور و گیربکس دستی به همراه کلاج عینا به مانند هم اما به روش کاملا متفاوت عمل میکنند. گیربکس اتوماتیک روش کاملا جالب دارد که در ادامه به بررسی دقیق نحوه عملکرد گیربکس اتوماتیک خواهیم پرداخت.

نحوه کار گیربکس اتوماتیک

در ماشین های بدون گیربکس، حرکت خودرو به نسبت انتقال دور وابسته میباشد. این نسبت انتخابی بوده و به خودرو میتواند با حداکثر سرعت مطلوب حرکت کند. به فرض مثال اگر میخواهید با سرعت ۶۰ کیلومتر بر ساعت حرکت کنید، باید با انتقال دور خودرو، مانند دنده سه گیربکس های دستی باشد.

راننده خودرو در زمان رانندگی با گیربکس دستی، نمی تواند تنها از یک دنده استفاده کند، اگر هم صرفا با یک دنده رانندگی کند، شتاب مطلوب در هنگام شروع حرکت نخواهد شد و در سرعت بالا اگر عقربه نشان دهنده دور موتور عدد بالا را نشان دهد، موتور صدای زوزه مانند و شدیدی خواهد داشت که در این حالت خودرو به زودی راهی تعمیرگاه خودرو خواهد شد.

توجه: اگر نیاز به تعمیرگاه گیربکس اتوماتیک در یکی از بهترین نمایندگی گیربکس اتوماتیک دارید، میتوانید از متخصصان آندره دهقان کمک بگیرید.

بنابر گفته بالا، دنده های گیربکس ها تاثیر مستقیم در گشتاور موتور دارد و موتور خودرو حرکت خود را با سرعت مناسب ادامه میدهد.
دقیقا مثل جعبه دنده های دستی، وظیفه اصلی گیربکس های اتوماتیک این است که به موتور خودرو با دامنه سرعت محدود اجازه می دهد تا سرعت خروجی با دامنه بیشتری داشته باشد.

اکثر گیربکس های اتوماتیک در دنده سوم نسبت انتقال دور ۱ به ۱ داشته که برای داشتن این نسبت دور خروجی ۱ به ۱ باید دو بخش از سه بخش مجموعه دنده های سیاره قفل باشند. ترتیب قرار گرفتن این دنده ها ساده تر خواهد بود، لیکن دنده های اتوماتیک تاثیر بیشتری در گشتاور موتور خودرو دارد و موتور حرکت خود را با سرعت مناسب ادامه میدهد.

گیربکس دستی با درگیر و آزاد کردن دنده های مختلف به شفت خروجی نسبت انتقال دورهای مختلفی ایجاد میکند درحالی که گیربکس اتوماتیک با همان مجموعه از دنده ها، همه نسبت انتقال دورهای مختلف را میدهد که این وظیفه بر عهده مجموعه دنده های سیاره ای در گیربکس های اتوماتیک میباشد و این تفاوت اصلی بین گیربکس دستی و گیربکس اتوماتیک میباشد.

وقتی گیربکس اتوماتیک را بررسی و به داخل آن نگاهی بیاندازید متوجه خواهید شد که مجموعه ای بزرگ از اجزای مختلف را در محیط تقریبا کوچک قرار داده شده اند.

اجزای درونی گیربکس اتوماتیک

مجموعه دنده های سیاره ای
مجموعه ای از باندها که وظیفه قفل کردن اجزای مختلف مجموعه دنده ها انجام میدهد.
سه صفحه کلاچ که وظیفه قفل کردن قسمت های دیگر مجموعه دنده ها را انجام میدهد.
یک سیستم هیدرولیک که وظیفه کنترل کلاچ ها و باندها را بر عهده دارد.
یک پمپ دنده ای بزرگ که باعث حرکت روغن در اطراف گیربکس میباشد.

دنده های سیاره ای

اما مجموعه دنده های سیاره ای چیست؟
مجموعه دنده های سیاره ای به نوعی قلب گیربکس های اتوماتیک هستند و وظیفه ایجاد همه نسبت های انتقال دور قابل تولید در گیربکس اتوماتیک میباشد و اجزای دیگر موجود در گیربکس به مجموعه دنده های سیاره ای در انجام این کار، کمک میکنند.

در دنده یک، دنده خورشیدی کوچک توسط توربین تورک کانورتور در جهت عقربه های ساعت چرخانده میشود در عین حال کلاچ یک طرفه که فقط در جهت عقربه های ساعت حرکت میکند، حامل سیاره ای را که در تلاش است تا در خلاف جهت عقربه های ساعت بچرخد، نگه میدارد. لازم به توضیح است که دنده کوچک ۳۰ دندانه دارد و دنده رینگی ۷۲ دندانه دارد.

در دنده دو، گیربکس برخی از قسمت ها را با هم هماهنگ میکند تا نسبت انتقال دور مورد نیاز برای دنده دو فراهم شود. آن مانند دو مجموعه دنده سیاره ای کار میکند که توسط یک حامل سیاره ای مشترک به یکدیگر متصل شده اند.

ابتدا حامل سیاره ای ، دنده خورشیدی بزرگ را به عنوان دنده رینگی مورد انتخاب میکند، بنابراین مرحله اول، با خورشیدی حامل سیاره ای که همان دنده خورشیدی کوچکتر و دنده رینگی یا دنده خورشیدی بزرگتری، همراه است.

در هر دور چرخش دنده خورشیدی کوچک، حامل سیاره ای ۲٫۲ بار میچرخد و در مرحله دو حامل سیاره ای همانند ورودی برای مجموعه سیاره ای دوم کار میکند.

جهت کاهش دور دنده دوم، مرحله اول در مرحله دوم ضرب شده (۰٫۶۷ * ۲٫۲) تا به نسبت دور کاهشی ۱ به ۱٫۴۷ رسیده باشیم. احتمالا صدای اذیت کننده ای هم ایجاد کند، اما فرایند طبیعی و عادی میباشد.

در دنده سه نیز بیشتر گیربکس های اتوماتیک، نسبت انتقال دور ۱ به ۱ را دارا میباشند که برای ایجاد نسبت دور خروجی ۱ به ۱ باید دو بخش از سه بخش مجموعه دنده های سیاره ای با درگیر شدن کلاج دنده خورشیدی با توربین، قفل شوند. ترتیب قرار گرفتن دنده ها بدین شکل ساده تر خواهد بود.

بطور کلی نحوه کار گیربکس اتوماتیک بدین شکل خواهد بود که سعی کردیم در این مقاله بطور مختصر در این مورد توضیحی ارایه دهیم.

اما وضعیت های مختلف گیربکس اتوماتیک که استفاده میشود، در زیر آورده شده است. همانطور که میدانید گیربکس اتوماتیک بر مبنای شرایط خروجی جعبه دنده و انتخاب وضعیت حرکت، توسط راننده خودرو عمل میکند.

حالت های مختلف دنده در گیربکس اتوماتیک

۱. وضعیت P یا وضعیت پارک :

در این وضعیت اهرم پارک در داخل گیربکس درگیر می شود و هیچ دوری از شفت خروجی جعبه دنده خارج نمی شود و لذا یک حالت ترمزی مانندی برای خودرو ایجاد می کند.

۲. وضعیت R:

در این وضعیت از کار گیربکس اتوماتیک ،دور خروجی عکس شده و جعبه دنده در جهت عقب حرکت خواهد کرد .

۳. وضعیت N یا وضعیت خلاص:

در این وضعیت تمام قطعات گیربکس آزاد هستند و تحت هیچ نیروی دیگری قرار ندارند لیکن گیربکس در حالت کاملاً آزاد یا خلاصی کار می کند.

۴. وضعیت L (دستی):

در این وضعیت که در گیربکس های مختلف می تواند بین ۱ تا ۳ دنده تعبیه شده باشد، امکان حرکت معمولی شبیه گیربکس دستی برای راننده ایجاد می شود و عمل تعویض دنده فقط از طریق تعویض دستی توسط راننده انجام می گیرد. این حالت جعبه دنده معمولا در بالا رفتن از سربالایی و یا پایین آمدن از سراشیبی مورد استفاده قرار میگیرد. دلیل اینکار کم و زیاد شدن اجباری دور موتور در حالت D یا اتوماتیک میباشد که کنترل خورو در این حالت برای راننده سخت خواهد شد.

۵. وضعیت دنده S:

در بعضی از گیربکس های قدیمی نظیر هیدروماتیک (Hydromatic) و جعبه دنده های جدید نظیر AL4 که روی خودرو های پژو ۲۰۶ و پژو ۴۰۶ نصب شده است، وضعیت فوق وجود دارد. با انتخاب دنده S، سرعت خروجی گیربکس به طور لحظه ای افزایش پیدا می کند.

۶. وضعیت D :

در این وضعیت راننده می تواند بدون استفاده از کلاچ مکانیکی، دنده را عوض کند. در این گیربکس ها تعویض اتوماتیک دنده، وابسته به شرایط کاری گیربکس می باشد.

در گیربکس های اتوماتیک قدیم : گاورنر روی شفت خروجی گیربکس قرار می گیرد و بنا به شرایط خروجی گیربکس عمل تعویض دنده انجام می شود .

گیربکس اتوماتیک می تواند بین یک یا چند دنده حالت اتوماتیک داشته باشند که با انتخاب دکمه D یا قرار دادن دسته دنده در حالت D روی کنسول دنده، حالت تعویض بصورت خودکار انجام می گیرد .

۷. وضعیت *:

در این وضعیت از گیربکس اتوماتیک برای استفاده در شرایط خاص جاده های شنی، یخی و لغزنده استفاده می شود، و با استفاده از این حالت می توانید با افزایش گشتاور خروجی ،کنترل بهتری بر روی خودرو داشته باشیم.